قرآن و پایان عمر خورشید

مقدمه
شب هنگام در حال تلاوت سوره مبارکه قیامت بودم  به طور اتفاقی خبر علمی جدید از تلویزیون را شنیدم با این عنوان "زمان مرگ خورشید تعیین شد" که گروهی از ستاره شناسان انگلیسی موفق شدند با حد اکثر دقت، زمان فاجعه کیهانی و نابودی خورشید را برابر با 6/7 میلیارد سال در آینده تعیین کنند.
این فرضیه که خورشید در پایان حیات خود تبدیل به یک کره آتشین بزرگ می شود و "نیروی جاذبه آن به حدی خواهد رسید که تمام اجرام آسمانی پیرامون خود از جمله سیاره زمین را به طرف خود جذب می کند" و آنها را در خود می بلعد از مدتها قبل مطرح بود. اکنون ستاره شناسان دانشگاه ساسکس انگلیس موفق شدند با بیشترین ضریب دقت، زمان پایان عمر خورشید را 6/7 میلیارد سال دیگر تعیین کنند.

توجه در آیات قرآن :
در آیه هایی که می خواندم دقت کردم و مرا به شگفت آورد و تکبیر خداوند متعال را به جا آوردم. سوره قیامت هفتاد و پنجمین سوره قرآن کریم است و 40 آیه دارد که در مکه نازل شده است. در آیه 9 به جمع شدن خورشید و ماه اشاره نموده است. ﴿وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ﴾﴿و خورشید و ماه یک جا جمع شوند﴾
در اینکه منظور از "جمع ماه و خورشید" چیست؟ مفسران تفسیرهاى گوناگونى ذکر کرده اند.گاه گفته اند: هر دو در کنار هم قرار مى گیرند، و یا هر دو با هم از مشرق طلوع کرده در مغرب غروب مى کنند.  در جای دیگر گفته اند هر دو در این صفت که نور خود را از دست مى دهند جمع خواهند بود. این احتمال نیز وجود دارد که ماه تدریجا تحت تاثیر جاذبه خورشید به آن نزدیک شده و سرانجام به سوى آن جذب و جمع مى شود، و هر دو بى فروغ مى گردند. به هر حال در اینجا به دو قسمت از مهمترین پدیده های انقلابى آخر جهان، یعنى بى نور شدن ماه، و جمع شدن خورشید و ماه با یکدیگر است اشاره شده، که در آیات دیگر قرآن نیز کم و بیش اشاراتى به آن دیده مى شود، مثلا در آیه1 سوره تکویر (تاریک شدن، پیچیدن) مى فرماید " إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ" هنگامى که خورشید تاریک گردد، مى دانیم نور ماه از خورشید است، هنگامى که خورشید تاریک شود ماه نیز تاریک مى گردد، در نتیه کره زمین در ظلمت و تاریکى وحشتناکى فرو مى رود.

سوگند به روز قیامت و وجدان ملامت گر؟
سوره قیامت با دو سوگند پر معنى آغاز شده، مى فرماید: سوگند به روز قیامت، (لا أقسم بیوم القیامة) و سوگند به وجدان بیدار انسانها و نفس ملامت کننده (لا أقسم بالنفس اللوامة). این مسئله اهمیت موضوعى را نشان می دهد که سوگند به خاطر آن یاد شده است.
مهم این است که ببینیم در میان این دو سوگند (سوگند به روز قیامت و سوگند به وجدان بیدار) چه رابطه اى وجود دارد؟ حقیقت این است که یکى از دلائل وجود "معاد" وجود محکمه "وجدان" در درون جان انسان است که به هنگام انجام کار نیک روح آدمى را مملو از شادى و نشاط مى کند، و از این طریق به او پاداش مى دهد، و به هنگام انجام کار زشت یا ارتکاب جنایت روح او را سخت در فشار قرار داده و مجازات و شکنجه مى کند، به حدى که گاه براى نجات از عذاب وجدان اقدام به خودکشى مى کند. یعنى در واقع وجدان حکم اعدام او را صادر کرده، و به دست خودش ‍ اجرا مى کند! و از اینجا است که ما از وجود وجدان اخلاقى پى به وجود رستاخیز و قیامت میبریم و نیز از همینجا رابطه جالب این دو سوگند روشن مى شود، و به تعبیر دیگر سوگند دوم دلیلى است بر سوگند اول.

آیا منظومه شمسى و ستارگان خاموش مى شوند؟
طبق بررسى دانشمندان، حجم خورشید یک میلیون و سیصد هزار مرتبه از زمین بزرگتر است ! منتها چون فاصله اى در حدود یکصد و پنجاه میلیون کیلومتر با ما دارد به اندازه فعلى دیده مى شود. براى تجسم عظمت و وسعت خورشید همین اندازه کافى است که اگر کره ماه و زمین را با همین فاصله اى که الان بین آنها وجود دارد به داخل خورشید منتقل کنیم ماه به آسانى مى تواند دور زمین بگردد بى آنکه از سطح خورشید خارج شود!
بنابراین آنچه در آیات فوق پیرامون تاریک شدن خورشید و متلاشى شدن ستارگان آمده است حقیقتى است که با علم امروز کاملا هماهنگ مى باشد، و قرآن زمانى این حقایق را بیان کرده که نه تنها در محیط جزیره عربستان که در محافل جهان علمى آن روز نیز از این مسائل خبرى نبود. آیا با این اوصاف نباید به قرآن و اسلام ایمان آورد؟ و به یقین رسید؟

نظر دانشمندان در مورد سرنوشت خورشید و زمین
دیدگاه دانشمندان از آینده از زمان ولز بسیار تغییر یافته است. شناخت و درک از تغییرات خورشید این امر را ممکن ساخته است که آینده بسیار دور زمین را به گونه ای شرح دهیم که هم شامل جزئیات و هم از نظر علمی درست باشد.
اگر بتوانیم فیلم سریعی از 200 میلیون سال آینده زمین ببینیم، خواهیم دید قاره ها به هم می پیوندند تا شکل آینده کهن قاره (Pangaea) را به وجود آورند که آن هم ساختار جدید صفحات قاره ای را ایجاد می کند. حرارت داخل زمین در درجه اول از فروپاشی ذرات رادیواکتیو اورانیوم 238 ایجاد می شود که نیمه عمر آن 5/4 میلیارد سال است. بنابراین مواد داخلی زمین هم اکنون در حدود نیمی از میزان اولیه گرما تولید می کنند. با سرد شدن مواد داخلی، فرایندهای نوسازی زمین شناسی به تدریج متوقف می شود و سیاره به دوران پیری و سالخوردگی وارد می شود. آتشفشانها فوران می کنند و قاره ها به تدریج شکل و ساختار نهایی خود را به دست می آورند. طی میلیاردها سال بعد سطح آب اقیانوسها اندکی پایین می رود، زیرا آب توسط پوسته که به طور ثابت در حال خنک شدن است جذب می گردد.
با این حال خنک شدن زمین با خنک شدن سطح زمین همراه نیست. خورشید همواره از زمان تولدش کمی درخشانتر شده است. ستاره گرم حیاتبخش ما در مسیری است که به بلایی سوزان برای حیات زمین تبدیل می گردد.

تعادل مشکل:
خورشید مانند بیشتر ستاره ها در وضعبت پایدار و متعادل بین کشش جاذبه به سمت داخل از یک سو و فشار حاصل از گرمای همجوشی هسته ای به سمت خارج از سوی دیگر قرار دارد. این یک تعادل خود تنظیم است. کمی منقبض شدن خورشید باعث افزایش چگالی و دمای مرکزی آن می شود و واکنشهای هسته ای را سریعتر می کند که گرمای اضافی آن سبب منبسط شدن خورشید می گردد. انبساط نیز قسمتهای داخلی را مقدار کمی خنک و تولید انرژی هسته ای را کند می کند و سبب انقباض مجدد خورشید می گردد. در نتیجه خورشید در حال تعادل باقی می ماند.
با این حال پس از گذشت صدها میلیون سال این تعادل اندکی به هم می خورد. با انجام همجوشی و تبدیل هیدروژن به هلیم، مقدار هیدروژن در هسته خورشید کاهش می یابد. هلیم خنثی است پس هسته باید کوچکتر و گرمتر شود تا همجوشی ادامه یابد. خورشید با گذشت 5/4 میلیارد سال از تولدش، اندکی کمتر از نیمی از هیدروژن اولیه خود را سوزانده و هسته آن واقعاً سرشار از هلیم شده است. خورشید در مقابل پایین آمدن تدریجی درجه گاز خود، با دنباله ای از اتفاقات پیچیده پاسخ می دهد که هیچ یک از آنها پدیده خوشیایندی برای زمین نیست.

پدیده گلخانه اى:
پرسش بسیار جالب این است که سیستم پیچیده زمین چگونه به این رویدادها پاسخ می دهد. تاکنون زمین وظیفه نگهداری دمای پایدار در مقابل درخشندگی همواره افزاینده خورشید را به صورت قابل قبولی انجام داده است. اگرچه در گذشته دور نوسانهایی هم رخ داده است، از جمله حداقل دو دوره عصر یخبندان پیش از شروع زندگی در زمین که به نظر می رسد زمین در آن دوران به صورت کامل از قطبها تا استوا یخ زده است. همچنین دورانهای بسیار گرمتری از حالا وجود داشته است که جنگلهای معتدله قطبها را پوشاندند. طی قرن آینده و پس از آن با آزاد کردن حجم زیادی از دی اکسید کربن در جو، آزمایش پرماجرای بسیار بزرگی را در پیش رو خواهیم داشت.
اما سرانجام دمای سرنوشت ساز فراخواهد رسید. مدلهای آب و هوایی بدون ابر نشان می دهد که زمین در 2/1 میلیارد سال آینده به وضعیت گلخانه مرطوب خواهد رسید. این از هر آنچه که ما با رها کردن دی اکسید کربن در جو می توانیم انجام دهیم بسیار ویرانگرتر خواهد بود، چرا که بخار آب در صورت وجود به اندازه کافی، خود یک گاز گلخانه ای قوی است. در دوران گلخانه مرطوب تبخیر آب اقیانوسها در اثر دماهای بسیار بالا به شدت افزایش می یابد و بخار آب بیشتری وارد جو می گردد. در نتیجه حتی به دماهای بالاتری خواهیم رسید و این روند تا جایی ادامه می یابد که اقیانوسها به کلی تبخیر و خشک شوند. انتظار داریم زمین در مدت کوتاهی پس از یک میلیارد سال به یک بیابان برهوت و برشته تبدیل شود. سخت است تصور کنیم که حیات چند سلولی ها چگونه ادامه خواهد یافت.
دما در بالای جو زمین به اندازه کافی بالاست که هر اتم آزاد هیدروژن معمولاً به فضا فرار کند. بنابراین اگر آب به بالای لایه اُزن برود در مسیر آزاد شدن در فضا قرار می گیرد. زمین بعد از دوره تحول گلخانه مرطوب به تدریج همه آب خود را از دست می دهد و سیاره دوره جدید انتقال به یک گلخانه گرم جهنمی را شروع می کند، درست مشابه آنچه که اکنون در سیاره ناهید حکمفرماست.
در واقع ناهید ممکن است زمانی بسیار معتدل تر و شبیه زمان کنونی ما بوده باشد. اندازه گیریهای انجام شده در مورد آهنگ تبدیل دوتریم موجود در جو آن به هیدروژن حاکی از آن است که این سیاره مقدار زیادی آب را در گذشته خود از دست داده است، مقداری احتمالاً به اندازه یک اقیانوس. اگرچه ناهید انرژی بیشتری نسبت به حال حاضر زمین دریافت کرده، در دوران اولیه خورشید نیز 30 درصد کمتر انرژی دریافت نموده است. اگر دقیقاً بتوانیم بفهمیم که ناهید چگونه به این صورت درآمده، ممکن است بتوانیم پیش بینی آب و هوایی طولانی مدت تری را به صورت دقیقتر در مورد زمین انجام دهیم.

به تعویق انداختن واقعه ای اجتناب ناپذیر:
رابرت اسمیت (Rabert Smit) و فرد آدامز (Fred Adams) از دانشمندان و محققین دانشگاه میشیگان و دان کریکانسکی (Don Korycansky) از دانشگاه کالیفرنیا سانتاکروز در سال2000 به صورت گروهی طرحی را آماده کردند تا دمای مطلوب فعلی زمین را در برابر گرمای افزاینده خورشید در چند میلیارد سال آینده تثبیت نمایند. کلید این طرح زمان بسیار طولانی است که در پیش رو است. تنها با مصرف کمی انرژی طی هزاران یا میلیونها سال می توان جرم بزرگتری از کمربند سیارکی و یا کوییپر را به گونه ای مانور داد که پی در پی گذرهای نزدیکی از زمین و مشتری داشته باشد، به گونه ای که بخشی از انرژی عظیم مداری مشتری را به زمین منتقل نمایند. چنین گذری در هر10000 سال کافیست تا مدار زمین را با سرعت کافی به سمت خارج حرکت داد تا با درخشندگی افزاینده خورشید مقابله کند.  

خورشید طی 730 میلیون سال بعدی 7/2 برابر درخشانتر و 3/2 برابر بزرگتر از حال حاضر می شود. منظومه شمسی در آن زمان به واقع غیر قابل سکونت می شود. ناهید و زمین دو قلوهای سولفوری می گردند و مریخ به یک بیابان سوزان مبدل می گردد. اقمار مشتری همچنان یخ زده هستند، اما ذوب شدن آنها نزدیک است. خورشید پس از 590 میلیون سال به مرحله تبدیل به یک غول سرخ وارد می شود و مراحل بعدی بسیار شدیدتر از هر آنچه تا کنون بوده می شود.

سرنوشت زمین؟ سؤال این است که آیا این سیاره اصلاً باقی خواهد ماند؟
در مدل مقایسه ای، خورشید سرانجام سیاره تیر را خواهد بلعید. اما چون درخشندگی آن به صدها برابر افزایش می یابد و جاذبه سطحی آن به علت افزایش قطرش کاهش می یابد، باد قدرتمندی از خورشید شروع به وزیدن می کند که سرانجام نزدیک به یک چهارم از جرم خورشید را با خود به خارج حمل می کند. در نتیجه خورشید یک چهارم از نیروی گرانش خود را از دست می دهد. بنابراین مدار سیارات به سمت خارج منتقل می گردد.
همچنانکه خورشید به اوج تبدیل به غول سرخ نزدیک می شود بیش از 200 برابر اندازه کنونی خود می گردد و به راحتی مدار فعلی ناهید و تقریباً مدار فعلی زمین را در بر می گیرد. اما ناهید در آن زمان احتمالاً به جای کنونی زمین رسیده و زمین نزدیک به مدار فعلی مریخ است. بنابراین در نگاه اول به نظر می رسد که زمین فرار می کند. همانگونه که قرآن مجید در آیه9 سوره قیامت به جمع شدن اشاره کرده است.

شوک آینده
میزان و درخشندگی خورشید به آهستگی در 7 میلیارد سال آینده زیاد می شود و سپس وارد مرحله غول سرخ می گردد. به سه مقیاس متفاوت زمانی در نمودار توجه داشته باشید. آنها در نزدیکی پایان عمر خورشید بزرگتر شده اند تا تغییرات سریع را نشان دهند. مدار سیارات در زمانیکه خورشید جرم خود را از دست می دهد بزرگتر می شود. در این مدل خاص که توسط آی جولیانا سکمن (I Juliana Sackman) و کاتلین کریمر (Kathleen Cramer) تهیه شده است خورشید به اندازه ای بزرگ می شود که تیر و ناهید را در بر می گیرد، اما زمین را به طور کامل احاطه نمی کند. همانطور که قرآن مجید در آیه9 سوره قیامت به جمع شدن خورشید با ماه اشاره کرده و اسمی از زمین نیاورده است.
مرحله اول غول سرخ زمانی پایان خواهد یافت که دمای هسته به100 میلیون درجه سانتیگراد برسد و هلیم شروع به همجوشی با کربن می کند که منبع جدید تازه ای از انرژی می باشد. خورشید در پاسخ به این انرژی جدید زیاد به میزان زیادی کوچک شده و درخشندگی کلی آن حدود 100 برابر کاهش می یابد. خورشید هلیم را برای چند صد میلیون سال با آهنگ ثابت مصرف می کند و منظومه خورشیدی برای مدتی از زنجیره بلایا خلاصی می یابد. اگر زمین سالم باشد (با هزینه ای اندک این احتمال به 75% می رسد) احتمالاً به صورت صخره ای از سیلیکات جوش خورده است که به طور مستقیم با خلأ فضا در تماس می باشد و دمای ظهر آن به600 درجه سانتیگراد می رسد. هر نشانه ای که در سیاره ما وجود داشته مدتهاست ذوب و دوباره کریستال شده اند و به فراموشی سپرده شده اند.

در کشاکش مرگ خورشید
خورشید در نزدیکی به پایان رسیدن هلیم خود به یک کوتوله سفید با هسته ای از کربن و هیدروژن تبدیل می گردد. در این زمان لایه های خارجی خورشید دوباره بزرگ و سرد می شوند و خورشید برای دومین بار به یک غول سرخ مبدل می گردد. ستاره شناسان به این دومین غول سرخ به دلیل موقعیت آن در نمودار تحول ستاره ای هرتزپروگ- راسل به نام «شاخه مجانب» اشاره می کنند. خورشید یک بار دیگر به تهدیدی جدی برای حیات فیزیکی زمین تبدیل می شود. غول سرخ در طی مرحله دوم چندین دوره خروج عظیم انرژی را تجربه می کند. هلیم شعله ور می شود که منجر به ارتعاش و تپشی با بزرگی حدود 10000 سال خواهد شد. کاملاً محتمل است که زمین پیش از آنکه فرصتی برای حرکت مارپیچ به بیرون از خرابی کلی داشته باشد مختصری توسط خورشید در بر گرفته شود.
سپس حدود100 میلیون سال پس از شروع مرحله دوم غول سرخ، خورشید لایه های بزرگ خارجی خود را به طور کامل به بیرون می ریزد تا یک سحابی سیاره ای، شاید مشابه آنچه در تصویر نشان داده شده تشکیل دهد که یک کوتوله سفید کوچک، اما گرم و درخشان از خود باقی می گذارد.

در این تصویر که توسط تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده، قرمز نمایانگر نیتروژن و هیدروژن برافروخته است، سبز- آبی بیانگر اکسیژن و آبی نشان دهنده هلیم است. پهنای سحابی حدود یک سال نوری است.
دوباره تهدید دیگری از راه می رسد
ما دریافته ایم که از دست دادن جرم توسط خورشید برای حیات فیزیکی زمین ضروری است. اما اگر خورشید بیش از حد مورد انتظار جرم از دست دهد، مشتری و زحل به صورتی خطرناک برهم کنش گرانشی خواهند داشت. آنها یکدیگر را تحریک کرده و حرکتی طولانی و دیوانه وار در حلقه های بیضوی انجام می دهند که مابقی منظومه شمسی را ویران خواهد نمود. در آشفتگی های بعدی تصادم اشیاء به پایان می رسد و آنها به فضای بین ستاره ای پرتاب شده و به سمت خورشید سقوط می کنند. بقایای مشابه از منظومه های خورشیدی ویران شده در دو و شاید تمام 40 کوتوله سفید مشاهده شده اند، از جمله یکی که از دست دادن جرم آن موجب ایجاد سحابی مارپیچ شده است.
تبدیل خورشید به کوتوله سفید پایان نقش خورشید در داستان ما می باشد. سیارات به جا مانده، شاید شامل بقایای سوخته و گداخته زمین و تیر به صورت پایدار برای صدها میلیارد سال به دور کوتوله سفید می چرخند در حالیکه سرمای آنها و خورشید به سمت صفر مطلق میل می کند. آنها منتظر مجموعه ای عجیب از بلایای کیهانی هستند.
همچنانکه خورشید در حالت کوتوله سفید به تدریج رو به سیاهی می رود درخشانی شب نیز کم خواهد شد. جهان در حال ورود به عصر انبساط سریع می باشد که در طی چند صد میلیارد سال همه کهکشانها را به جز آنهایی که در گرانش با گروه محلی ما هستند به ورای افق می برد. راه شیری نیز با کهکشان "آندرومدا" ادغام شده و یک کهکشان مارپیچ را تشکیل داده است. می توانیم انتظار داشته باشیم که طی حدود 100 تریلیون سال بقایای تصادفی یک کوتوله سفید به اندازه کافی از نزدیکی زمین عبور می کند که زمین را از مدارش خارج کرده و آنرا در کهکشان اکنون تاریک رها کند تا آنجا نیز به تنهایی برای هزار تریلیون سال دیگر پرسه زند. 
اگر زمین از برخورد با سیاهچاله مرکز کهکشان فرار کند با بقایای ستاره ای در حال عبور برخورد کرده و به طور کامل به خارج کهکشان پرتاب می شود. اگر زمین بدین ترتیب آزاد شود، انبساط پیوسته کیهانی راه شیری را به ورای افق خارج از دید می برد و زمین کاملاً تنها وارد گستره زمانی وسیعی در فضای خالی سیاه می گردد.
 با این اوصاف چه باید گفت؟
همانگونه که در چهل و پنجمین سوره قرآن مجید در سوره جاثیه (زانو زدن) آیه 37 آمده است:
﴿وَلَهُ الْکِبْرِیَاء فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ﴾  ﴿و در آسمانها و زمین بزرگی از آن اوست و اوست ‏شکست ‏ناپذیر سنجیده‏کار﴾ این آیه مربوط به صحنه قیامت در دادگاه عدل الهی است که همه باید در مقابل عظمت و بزرگی خداوند متعال و خالق هستی زانو زده و سر تعظیم فرود آوریم. چرا که آثار عظمتش در پهنه آسمان و سراسر زمین و تمام جهان آشکار است.
حمد از آن اوست پس حمدش را بجا آوریم، و پروردگار اوست پس شکرش را انجام دهیم، و عظمت براى اوست پس او را تکبیر گوییم، و او عزیز و حکیم است پس تنها او را اطاعت کنیم.

نویسنده: محمدامین احمدی فقیه- [e-mail]